आषाढी एकादशी,पंढरपूर वारी.... परंपरा

आषाढी एकादशी,पंढरपूर वारी.... परंपरा 

(संपादक:-नितीनभाऊ झिंजाडे,🚩रियल न्यूज नेटवर्क्स🔥)

१. श्री विठ्ठल-रुक्मिणी मंदिराचा इतिहास

स्थान: पंढरपूर, जिल्हा सोलापूर, महाराष्ट्र.

विठोबा / विठ्ठल / पांडुरंग हे श्रीकृष्णाचेच रूप मानले जाते. भक्त रुख्मिणीला रखुमाई म्हणतात.मंदिराचे मुख्य गर्भगृह सुमारे 13व्या शतकात उभारले गेले असे मानले जाते.

मूळ मंदिराचे बांधकाम चालुक्य आणि यदव वंशीय राजांनी केले, नंतर भक्त पुंडलिकाच्या भक्तीमुळे येथे विठोबा स्थिर झाले अशी कथा आहे.

मूर्ती काळ्या पाषाणाची असून ती दोन हात कमरेवर ठेवून उभी आहे — हेच विठोबाचे विशेष आकर्षण आहे.

२. आषाढी एकादशीचे महत्त्व

आषाढ महिन्यातील शुक्ल पक्षातील एकादशीला ‘आषाढी एकादशी’ म्हणतात.याच दिवशी लाखो वारकरी पंढरपूरच्या विठोबाचं दर्शन घेण्यासाठी दाखल होतात.या दिवशी संत ज्ञानेश्वर व संत तुकाराम यांच्या पालख्या पंढरपूरला पोहोचतात.आषाढी एकादशी ही भक्ती, त्याग आणि साधनेचा दिवस मानली जाते.पंढरपूर येथील कार्तिक आणि आषाढी एकादशी मोठ्या प्रमाणात साजरी केली जाते.

३. संत परंपरा

संत परंपरा ही महाराष्ट्रातील अध्यात्मिक, सामाजिक आणि सांस्कृतिक क्रांतीचा कणा होती.संत ज्ञानेश्वर, तुकाराम महाराज, नामदेव, एकनाथ, चोखामेळा, नरहरी सोनार, सावता माळी, गोरा कुंभार आदींनी विठोबाची भक्ती लोकांपर्यंत पोहोचवली.या संतांनी जातपात, मूर्तिपूजा-विरोध, रूढीविरोध, व सद्भावना यांचा प्रचार केला.त्यांनी मराठी भाषेत अभंग, ओवी, भजन यांद्वारे विठोबाशी संवाद साधला.

४. दिंड्यांचा इतिहास

"दिंडी" म्हणजे एक वारकऱ्यांची टाळ-मृदंगाच्या गजरात चालत जाणारी फेरी.दिंड्या संतांच्या पालख्या घेऊन पंढरपूरकडे जातात. उदा. संत तुकाराम पालखी (देहू) व संत ज्ञानेश्वर पालखी (आळंदी).दिंड्यांची सुरुवात १८२० च्या आसपास झाली असे मानले जाते, आणि पुढे ही परंपरा शिस्तबद्ध झाली.यात सहभागी होणारे वारकरी भजन, कीर्तन, हरिपाठ करत चालतात, आणि त्यांचे जीवन एका तात्पुरत्या तपश्चर्येसारखे असते.

🌿 मानाच्या दिंड्या व त्यांचा इतिहास

🔟 एकूण मानाच्या दिंड्या – १०

या दिंड्या "संत तुकाराम महाराज पालखी सोहळ्यात" देहू येथून पंढरपूरकडे निघतात. या दिंड्यांना विशेष मान असतो. प्रत्येक दिंडीचा क्रम, इतिहास व कार्यभाग ठरलेला आहे.

✅ १. इंद्रायणीकरांची (माळशिरसकरांची) दिंडी – पहिला मान.यांना वारीतील पहिला मान असतो.हे इंद्रायणी नदीकाठी वसलेल्या माळशिरस गावातून येतात.यांचा संत तुकाराम महाराजांशी आध्यात्मिक संबंध आहे.हे वारीत सर्वप्रथम प्रवेश करतात, वारीतील सुरूवात त्यांच्यापासून मानली जाते.

✅ २. देहूकरांची दिंडी – दुसरा मान

देहू हे तुकाराम महाराजांचे जन्मस्थान, त्यामुळे या दिंडीस विशेष महत्त्व.देहू गावातील ग्रामस्थ व वारकरी यात सहभागी होतात.या दिंडीत तुकाराम महाराजांची मूळ पालखी सहभागी असते.

✅ ३. चिंचवडची दिंडी – तिसरा मान

चिंचवड (पुणे) येथून निघणारी दिंडी.येथे संत माळी समाजाचे भक्त असल्याने व संत वंशजांचा संबंध असल्याने मानाचा क्रम.

✅ ४. आळंदीकरांची दिंडी – चौथा मान

आळंदी हे संत ज्ञानेश्वर महाराजांचे समाधीस्थान.यांच्याशी संबंधित ज्ञानेश्वरी पालखी व वारकरी.ही दिंडीही मानाची मानली जाते, यांचं आगमनही सोहळ्यात अत्यंत आदराने होतं.

✅ ५. सासवडची दिंडी – पाचवा मान

सासवड (पुणे जिल्हा) येथून ही दिंडी निघते.संत निवृत्तीनाथ, सोपानदेव यांच्याशी संबंध.हिचा पारंपरिक शिस्तबद्ध वारी महत्त्वाची मानली जाते.

✅ ६. शेवगाव दिंडी – सहावा मान

अहमदनगर जिल्ह्यातील शेवगाव येथून.संतांच्या विचारांचा प्रसार करणारे वारकरी मोठ्या संख्येने सहभागी होतात.

✅ ७.मोरगाव दिंडी – सातवा मान

मोरगाव येथील गणपती मंदिर प्रसिद्ध.मोरगावच्या वारकऱ्यांचीही परंपरा जुनी असल्याने मानाचा क्रम.

✅ ८. बारामतीची दिंडी – आठवा मान

बारामतीतील वारकरी परंपरा जुनी आहे.या दिंडीला शासन व स्थानिक देवस्थान मान देतात.

✅ ९. कऱ्हाडची दिंडी – नववा मान

सातारा जिल्ह्यातील कऱ्हाड येथून निघते.जुनी व भक्तिमय परंपरा असलेली दिंडी.

✅ १०. पुणे शहर दिंडी – दहावा मान

पुणे शहरातील वारकरी मंडळाची मोठी दिंडी.

यांचे सांघिक व भव्य आयोजनामुळे त्यांना मान देण्यात आलेला.

🕉️ मानाच्या दिंड्यांचे वैशिष्ट्ये

मुख्य सोहळ्यात अग्रेसरपणे सहभागी होतात.वारी मार्गावर त्यांचं आगमन विशेष स्वागतासह केलं जातं.

टाळ-मृदंग, पताका, आणि पवित्र रचना यांच्यासह शिस्तबद्ध संचालन.

🛑शासनाकडून विशेष मान्यता, मदत, व व्यवस्थापनात प्राधान्य.

मानाच्या दिंड्या म्हणजे वारीतील श्रद्धेचं आणि शिस्तीचं प्रतीक आहेत. या दिंड्यांमुळे वारीला एक पारंपरिक ढंग मिळतो. या दिंड्यांचा मान राखला जातो, कारण त्या वारकरी संप्रदायाच्या खोल भक्तीपरंपरेचे प्रतिनिधी आहेत.

५. शासनाची जबाबदारी

पंढरपूर वारी दरम्यान शासनावर मोठा जबाबदारीचा भार येतो.

पोलीस सुरक्षा, आरोग्य सेवा, स्वच्छता, पाणीपुरवठा, निवास व्यवस्था, वाहतूक नियंत्रण यासाठी शासन विशेष तयारी करते.

संत पालख्या आणि लाखो वारकऱ्यांचे नियोजन जिल्हा प्रशासन, नगरपालिका, आरोग्य विभाग, तसेच स्वयंसेवी संस्था यांच्या सहकार्याने होते.शासनाने वारीला युनेस्कोच्या अमूर्त वारशात समाविष्ट करण्याची शिफारसही केली आहे.

🛑महत्वाचे

विठ्ठल-रुक्मिणी मंदिर हे केवळ एक धार्मिक स्थळ नाही, तर मराठी संत परंपरेचा आत्मा आहे. आषाढी एकादशी ही केवळ एक उत्सव नसून ती भक्ती, समानता आणि सामाजिक एकतेचा सण आहे. वारकरी संप्रदाय हा जगातील सर्वात मोठ्या चालत जाणा-या श्रद्धायात्रांपैकी एक आहे, आणि शासनाची जबाबदारी या पार्श्वभूमीवर खूप मोठी आणि महत्त्वाची असते.