कुंभमेळ्याचा इतिहास व प्रकार....

(🚩रियल न्यूज नेटवर्क🔥-नितीनभाऊ झिंजाडे)

कुंभमेळ्याचा इतिहास : प्रकार, महत्त्व आणि स्थळ

कुंभमेळ्याचा इतिहास त्या दिवसांशी संबंधित आहे जेव्हा देवतांनी आणि दानवांनी एकत्रितपणे अमरत्वाचे अमृत निर्माण केले होते, जसे की पौराणिक कथांनी वर्णन केले आहे.

कुंभमेळ्याचा इतिहास,कुंभमेळ्याचे स्वतःचे धार्मिक महत्त्व आहे जो दर 12 वर्षांनी भरतो. निःसंशय हा सर्वात मोठा श्रद्धेचा मेळावा आहे ज्यामध्ये संपूर्ण जगातून लोक सहभागी होतात आणि पवित्र किंवा पवित्र नदीत स्नान करतात. पण तुम्ही कधी विचार केला आहे की कुंभचा अर्थ काय, तो का साजरा केला जातो, कुंभमेळा कोणी सुरू केला, कुंभमेळ्याची कथा काय आहे इत्यादी? चला या लेखाद्वारे अभ्यास करूया.

हिंदू पौराणिक कथेनुसार, कुंभमेळा हा एक महत्त्वाचा आणि धार्मिक उत्सव आहे जो 12 वर्षांच्या कालावधीत चार वेळा साजरा केला जातो. पवित्र नद्यांच्या काठावर वसलेल्या चार तीर्थक्षेत्रांमध्ये उत्सवाचे स्थान फिरत राहते. उत्तराखंडमधील गंगेवरील हरिद्वार, मध्य प्रदेशातील शिप्रा नदीवरील उज्जैन, महाराष्ट्रातील गोदावरी नदीवरील नाशिक आणि उत्तर प्रदेशातील गंगा, यमुना आणि सरस्वती या तीन नद्यांच्या संगमावरील प्रयागराज ही ठिकाणे आहेत. या वर्षी कुंभमेळा 15 जानेवारी 2019 पासून प्रयागराज, उत्तर प्रदेश येथे सुरू झाला आणि 4 मार्च 2019 पर्यंत चालेल. यापूर्वी 2003-04 मध्ये नाशिक - त्र्यंबकेश्वर येथे कुंभमेळा आयोजित करण्यात आला होता.कुंभमेळा हा जगातील सर्वात मोठा धार्मिक आणि सांस्कृतिक मानवी मेळावा आहे, असे बरोबर म्हटले आहे. 48 दिवसांच्या कालावधीत कोट्यवधी यात्रेकरू पवित्र नद्यांमध्ये स्नान करतात. या मेळ्यात जगभरातून प्रामुख्याने साधू, साध्वी, तपस्वी, यात्रेकरू इत्यादी भाविक सहभागी होतात.

🟣कुंभमेळ्याचा इतिहास

कुंभमेळा हा कुंभ आणि मेला या दोन शब्दांपासून बनलेला आहे. कुंभ हे नाव अमृताच्या अमर भांडेवरून आले आहे ज्यावर देवता आणि दानवांनी युद्ध केले होते, पुराण म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या प्राचीन वैदिक शास्त्रांमध्ये वर्णन केल्याप्रमाणे. मेला हा संस्कृत शब्द आहे, ज्याचा अर्थ 'गॅदरिंग' किंवा 'भेटणे' असा होतो.कुंभमेळ्याचा इतिहास त्या दिवसांशी संबंधित आहे जेव्हा देवतांनी आणि दानवांनी एकत्रितपणे अमरत्वाचे अमृत निर्माण केले होते, जसे की पौराणिक कथांनी वर्णन केले आहे. देवता आणि राक्षसांनी मिळून कार्य पूर्ण करण्याचे मान्य केले आणि अनैतिकतेचे अमृत अर्धे वाटून घेण्याचे ठरविले. त्यानंतर देवता आणि राक्षस विश्वाच्या खगोलीय प्रदेशात असलेल्या दुग्धसागराच्या किनाऱ्यावर एकत्र आले. दुग्धसागराच्या मंथनाने प्राणघातक विष निर्माण केले जे भगवान शिवाने पिऊन घेतले. अनेक अडथळे पार करून अनेक वर्षांनी धन्वंतरी हातात अमरत्वाचे अमृत घेऊन प्रकट झाली.ब्रहस्पती, सूर्य, शनि आणि चंद्र या चार देवांवर सुरक्षितता सोपवून देवतांनी ते भांडे जबरदस्तीने बंद केले. त्यानंतर राक्षसांनी अनेक दिवस देवतांचा पाठलाग केला. यावेळी प्रयागराज, हरिद्वार, उज्जैन आणि नाशिक या चार ठिकाणी कुंभाचा थेंब पडला. तेव्हापासून या चार ठिकाणांना गूढ शक्ती प्राप्त झाल्याचं मानलं जातं. कुंभ अर्थात देव आणि दानव यांच्यातील पवित्र घागरीसाठीचा लढा १२ दिव्य दिवस चालला, जो मानवासाठी १२ वर्षांचा मानला जातो. म्हणूनच कुंभमेळा 12 वर्षांतून एकदा साजरा केला जातो आणि वर उल्लेख केलेल्या पवित्र स्थळांवर किंवा पवित्र स्थळांवर मेळावा होतो. असे म्हटले जाते की या काळात नद्यांचे अमृतात रूपांतर झाले आणि त्यामुळे जगभरातून अनेक यात्रेकरू कुंभमेळ्याला पवित्रतेचे आणि अमरत्वाचे दर्शन घेण्यासाठी येतात.

🟣कुंभमेळ्यांचे प्रकार

💥 महाकुंभमेळा : हा फक्त प्रयागराजमध्येच भरतो. हा दर १४४ वर्षांनी किंवा १२ पूर्णा (संपूर्ण) कुंभमेळ्यानंतर येतो.

💥 पूर्ण कुंभमेळा: दर 12 वर्षांनी येतो. प्रामुख्याने भारतातील 4 कुंभमेळ्याच्या ठिकाणी म्हणजे प्रयागराज, हरिद्वार, नाशिक आणि उज्जैन येथे आयोजित केले जातात. ते या 4 ठिकाणी दर 12 वर्षांनी फिरते.

💥 अर्ध कुंभ मेळा: याचा अर्थ अर्ध कुंभ मेळा भारतात दर 6 वर्षांनी फक्त दोन ठिकाणी म्हणजे हरिद्वार आणि प्रयागराज येथे भरतो.

💥 कुंभमेळा: चार वेगवेगळ्या ठिकाणी आयोजित केला जातो आणि राज्य सरकारांद्वारे आयोजित केला जातो. लाखो लोक आध्यात्मिक उत्साहाने सहभागी होतात.

💥 माघ कुंभ मेळा: याला मिनी कुंभ मेळा असेही म्हणतात जो दरवर्षी आणि फक्त प्रयागराज येथे भरतो. हे हिंदू दिनदर्शिकेनुसार माघ महिन्यात आयोजित केले जाते.

        कुंभमेळ्याचे ठिकाण सूर्य, चंद्र आणि गुरु या काळात वेगवेगळ्या राशींमध्ये धारण केलेल्या स्थितीनुसार ठरवले जाते.तेव्हापासून, कुंभमेळा सर्व धार्मिक श्रद्धांसह साजरा केला जातो आणि पूर्वसंध्येला साजरी करण्यासाठी विविध पैलूंचे लोक एकत्र येतात.

🟣कुंभमेळ्याबद्दल काही मनोरंजक तथ्ये

🎯 कुंभमेळा हा जगातील सर्वात मोठा धार्मिक मेळावा आहे ज्याला "जागतिक धार्मिक यात्रेकरूंची सर्वात मोठी मंडळी" म्हणून देखील ओळखले जाते .

🎯 कुंभमेळ्याचा पहिला लिखित पुरावा भागवत पुराणात नमूद आहे. कुंभमेळ्याचा आणखी एक लिखित पुरावा हर्षवर्धनच्या कारकिर्दीत 629-645 मध्ये भारताला भेट देणारा चिनी प्रवासी ह्सुआन त्सांग (किंवा झुआनझांग) याच्या कामात उल्लेख आहे . तसेच भागवत पुराण, विष्णु पुराण, महाभारत आणि रामायणात देखील समुद्र मंथनाचा उल्लेख आहे.

🎯 प्रयागराज, नाशिक, हरिद्वार आणि उज्जैन या चार शहरांपैकी प्रयागराज येथे होणारा कुंभमेळा सर्वांत जुना आहे .

🎯 कुंभमेळ्यात आंघोळीसह प्रवचन, कीर्तन आणि महाप्रसादासोबत इतर उपक्रमही होतात.

🎯 कुंभमेळा हा कमाईचा एक मोठा तात्पुरता स्त्रोत आहे, ज्यामुळे अनेकांना रोजगार मिळतो यात शंका नाही.

🎯 कुंभमेळ्यात, पहिले स्नान संतांचे नेतृत्व करतात ज्याला कुंभचे शाही स्नान म्हणून ओळखले जाते आणि ते पहाटे 3 वाजता सुरू होते. संतांच्या शाही स्नानानंतर सर्वसामान्यांना पवित्र नदीत स्नान करण्याची परवानगी मिळते.

🎯 हिंदू पौराणिक कथेनुसार, असे मानले जाते की जे गंगेच्या पवित्र पाण्यात डुबकी घेतात त्यांना सदैव आशीर्वाद मिळतात. एवढेच नाही तर ते पाप धुवून त्यांना मोक्षाच्या मार्गाकडे वळवते.

🎯 कुंभमेळ्याची चार ठिकाणे किंवा स्थळे या चार ठिकाणी विष्णूने टाकलेल्या अमृत किंवा अमर पेयामुळे आहेत.

🎯 जगातील सर्वात मोठा मेळावा कुंभमेळा युनेस्कोच्या प्रतिनिधी यादीत 'माणुसकीचा अमूर्त सांस्कृतिक वारसा' समाविष्ट करण्यात आला आहे.

🎯 ज्या तारखांना अमृत पवित्र नदीत पडल्याचे सांगितले जाते त्या तारखांना कुंभमेळा होतो. दरवर्षी, तारखांची गणना गुरू, सूर्य आणि चंद्राच्या राशीय स्थानांच्या संयोजनानुसार केली जाते.

🎯 कुंभ म्हणजे 'अमृत' . कुंभमेळ्याची कथा पृथ्वीवर देवांचे वास्तव्य होते त्या काळाची आहे. 

साभार 🙏

 🖋️📖लेखक

    @शिखा गोयल

शिखा गोयल पत्रकार असून अनेक वर्षांचा अनुभव असलेली सामग्री लेखक आहेत.त्या गणित आणि जनसंवाद आणि पत्रकारिता या विषयात पदव्युत्तर पदवीसह विज्ञान पदवीधर आहेत.त्यांनी यापूर्वी आयएएस कोचिंग इन्स्टिट्यूटमध्ये अध्यापन केले आहे आणि प्रकाशन उद्योगातही या संपादक होत्या.